Postawa ciała jest jednym z podstawowych wskaźników prawidłowego rozwoju człowieka. Jest to indywidualne ukształtowanie i poszczególnych odcinków tułowia ciała w pozycji stojącej
Postawa ciała może być:
- prawidłowa
- wadliwa
- mogą występować wady postawy
- mogą występować wady budowy.
Prawidłowa postawa ciała to taka, która występuje dostatecznie często, aby można ją była uznać za charakterystyczną dla danej populacji osobników zdrowych o prawidłowym rozwoju psychicznym i fizycznym.
Postawa ciała jest wadliwa, gdy pewne elementy odbiegają od wzorca przyjętego jako prawidłowy. Są to nieduże, najczęściej odwracalne zmiany ustawienia i ukształtowania ciała.
Wady postawy to trwale zmiany w układzie kostnym, błędy trzymania się oraz zaburzenia w ukształtowaniu ciała. Te odchylenia bywają znaczne i odbiegają od standardów przyjętych dla danej płci, wieku, budowy i rasy. Są one wynikiem zmian patologicznych.
Wielu zaburzeń budowy i postawy ciała nie da się oddzielić. Pomiędzy budową i postawą ciała istnieje ścisły związek. Niektóre wady budowy powodują też wadę postawy wymuszając niejako odmienny od normalnego układ ciała w pozycji stojącej. Z drugiej strony wada postawy – zwłaszcza u osobników rosnących – może doprowadzić do zmian budowy jakiegoś odcinka ciała. Oba rodzaje wad występują więc często łącznie. Postawa ciała nie może być rozpatrywana w oderwaniu od systemu jej regulacji (sterowania).
Bez udziału systemu regulacji nie jest możliwe wykonywanie jakichkolwiek czynności ruchowych w tym przyjmowania określonej postawy ani jej utrzymania w danych warunkach. Regulację postawy rnożna przyrównać do programu zapisanego w ośrodkowym układzie nerwowym, który stale kontroluje sytuację posturalną ciała. W procesie tworzenia nawyku postawy u dzieci szczególne znaczenie odgrywa poziom napięcia posturalnego (oś: głowa – tułów).
Czasami nawet niewielkie zaburzenie w przebiegu rozwoju dziecka może stać się przyczyną nieprawidłowej postawy i uruchomić niepożądany mechanizm kompensujący deficyt napięcia. Pociąga on za sobą cały szereg nieprawidłowości polegających na przemieszczeniu poszczególnych segmentów ciała wobec siebie. Przemieszczenie jednego odcinka (do przodu lub do tyłu) pociąga za sobą przemieszczenia odcinków sąsiadujących. Całość przesunięć ma charakter „reakcji łańcuchowej„. Powstaje zatem kompensacyjny mechanizm, który powoduje nieprawidłowe ustawienia od miednicy w górę (stawy kręgosłupa i ustawienie głowy) oraz od miednicy w dół (stawy biodrowe, kolanowe i stopy). Bez względu na przyczynę i lokalizacje stwierdzanych nieprawidłowości mamy do czynienia z odmiennym od normalnego układem poszczególnych odcinków ciała.
Rozróżnia się wady w płaszczyźnie:
- strzałkowej (przód-tył),
- czołowej (prawa-lewa strona),
- złożonej.
W obrębie płaszczyzny strzałkowej wyróżniamy:
- plecy okrągłe (nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi – kifotyzacja)
- plecy wklęsłe ( nadmierne uwypuklenie ku przodowi lordozy lędźwiowej)
- plecy okrągło-wklęsłe (powiększenie kifozy piersiowej i pogłębienie lordozy lędźwiowej)
W obrębie płaszczyzny czołowej wyróżniamy boczne skrzywienia kręgosłupa (bsk, łac. scoliosis), co oznacza wszelkie odchylenia osi anatomicznej kręgosłupa w kierunku bocznym. Dominuje tu wprawdzie wygięcie boczne jednakże skoliozy są właściwie odchyleniami wielopłaszczyznowymi i wielosegmentowymi.
Najprostszy podział skolioz rozróżnia skoliozy wrodzone i nabyte a wśród tych ostatnich funkcjonalne i stukturalne. Wielu zaburzeń budowy i postawy ciała nie da się oddzielić. Pomiędzy budową i postawą ciała istnieje ścisły związek. Niektóre wady budowy powodują też wadę postawy wymuszając niejako odmienny od normalnego układ ciała w pozycji stojącej. Z drugiej strony wada postawy – zwłaszcza u osobników rosnących – może doprowadzić do zmian budowy jakiegoś odcinka ciała.
Oba rodzaje wad występują więc często łącznie.
W obrębie tułowia zaburzenia mogą dotyczyć samej klatki piersiowej:
- klatka piersiowa lejkowata (szewska),
- klatka piersiowa kurza,
- klatka piersiowa krzywicza,
- klatka piersiowa po zabiegach chirurgicznych.
Nie stanowią one jedynie defektu kosmetycznego lecz są przyczyną upośledzenia mechaniki oddychania. Inne zmiany w obrębie tułowia mogą dotyczyć ustawienia barków i łopatek. W obrębie kończyn dolnych najważniejsze zmiany to wrodzone braki i ubytki wymagające specjalnego postępowania ortopedycznego oraz zaburzenia osi kończyny i wady stóp. Występują tu koślawość bądź szpotawość biodra lub kolana, a w konsekwencji również stopy oraz zgięciowe bądź wyprostne ustawienie tych stawów. Wady stóp tworzą liczną grupę deformacji zaburzających podporową i lokomocyjną funkcję kończyn dolnych.
Mogą mieć charakter:
- stopy końskiej,
- stopy piętowej,
- stopy koślawej,
- stopy szpotawej,
- stopy wdrążonej,
- stopy płaskiej.
Całokształt postępowania dotyczącego zaburzeń statyki ciała obejmuje dwie składowe profilaktykę oraz ich właściwą korekcję. Celem profilaktyki jest niedopuszczenie do rozwoju jakichkolwiek zaburzeń statyki ciała. Natomiast korekcja polega na likwidacji istniejących zaburzeń oraz ponownym kształtowaniu zdolności przyjmowania i automatycznego (tj. bez ciągłego udziału świadomości) utrzymywania prawidłowej postawy ciała podczas wszelkich czynności dnia codziennego postawy ciała podczas wszelkich czynności dnia codziennego (reedukacja posturalna)
Najpierw jednak konieczne jest zlikwidowanie nawyku nieprawidłowej postawy, który zdążył się wytworzyć i utrwalić w trakcie rozwoju. Postępowanie lecznicze zawiera: – ćwiczenia korygujące określoną wadę (wyrównywanie nieprawidłowych proporcji elementów miękkich i przywracanie zaburzonej równowagi mięśniowej :
- ćwiczenia elongacyjne
- wydłużające (likwidowanie lub zmniejszanie patologicznych krzywizn bądź wygięć kręgosłupa),
- ćwiczenia antygrawilacyjne tj. z dodatkowym oporem działającym na kręgosłup osiowa.
- ćwiczenia kształtujące poczucie prawidłowej postawy ciała,
- ćwiczenia hiperkorekcyjne.
Opracowanie tekstu: doc. dr hab. Małgorzata Matyja, prof. AWF w Katowicach